उपसर्ग

उपसर्ग

शब्दका अगाडी जोडिने व्युत्पादक भाषिक एकाइलाई उपसर्ग भनिन्छ| उपसर्गको आफ्नै स्वतन्त्र अर्थ नभए तापनि यो आधारपदमा जोडिएपछि यसले केही अर्थमा परिवर्तन ल्याउँछ, केही विशेषता घट्छ र केही पूर्व अर्थलाई नै राख्दछ|
उदाहरण: उप+हार= उपहार, आ+देश= आदेश, प्रति+एक= प्रत्येक

उपसर्गद्वारा शब्द निर्माण गर्नुहोस्:

अ= अ+हित = आहित	अप= अप+ मान = अपमान
अन्= अन्+ आदि = अनादि	उप= उप + देश = उपदेश
कु= कु+ पथ = कुपथ	नि = नि+ डर = निडर
बि= बि+ जोर = बिजोर	उत्= उत् + थान  उत्थान
बे= बे+ कार = बेकार	नि: = नि: + रस = नीरस
बद= बद + नाम = बदनाम	निस् = निस्+ सार = निस्सार
गैर= गैर+ नाता = गैरनाता	परा = परा + जय = पराजय
ना= ना + दान = नादान	निर्= निर्+ मोह = निर्मोह
आ= आ + कार = आकार	वि= वि+ कास = विकास
अन= अन+ पढ = अनपढ	दुर्= दुर्+ दशा = दुर्दशा
अधि= अधि + कार = अधिकार	परि= परि + वार = परिवार
अनु= अनु + वाद = अनुवाद	प्र= प्र + कार = प्रकार
अभि= अभि + ताप = अभिताप	बि= बि+ जोर = बिजोर
अति= अति + शय = अतिशय	सम्= सम्+ मान = सम्मान
अव= अव + धान = अवाधान	सु= सु+ कार्य = सुकार्य

द्वित्व

एउटै शब्दलाई दोहोर्याएर नयाँ शब्द बनाउने पढ़दतिलाई द्वित्व भनिन्छ| द्वित्व शब्दको निर्माण गर्दा कतै पूरै शब्द दोहोरिने, कतै अंश र कतै शब्दको ध्वनि परिवर्तन हुने गर्दछ|
उदाहरण: सानो+सानो= स-सानो, काट+काट= काटकुट

द्वित्वलाई निम्न तिन भागमा वर्गीकरण गरिएको छ|

१. पूर्ण द्वित्व

२. आंशिक द्वित्व

३. अपरिवर्तित द्वित्व

पूर्ण द्वित्व
जस्ताको तस्तै दोहोरिने कतै केही अंश पनि परिवर्तन नहुने प्रकियालाई पूर्ण द्वित्व भनिन्छ|
उदाहरण: घरघर, वनवन, मनमन आदि|

आंशिक द्वित्व
कुनै अंशमात्र दोहोरिएर नयाँ शब्द बन्ने प्रक्रियालाई आंशिक द्वित्व भनिन्छ|
उदाहरण: जजसको, आआफ्नो, ससानो आदि|

अपरिवर्तित द्वित्व
शब्दको पुनरावृति हुँदा ध्वनि वा अक्षर परिवर्तन भइ शब्दको हेरफेर भएर द्वित्व हुने प्रक्रियालाई अपरिवर्तित द्वित्व भनिन्छ|
उदाहरण: फटाफट, भनाभन, कुटाकुट आदि|