वाच्य

वाच्य परिवर्तन  

वाच्य :- वाक्यमा कर्ता, कर्म र भावका आधारमा क्रियापदको रूप परिवर्तन गर्ने प्रक्रियालाई वाच्य भनिन्छ | कर्ता, कर्म र भावसँग क्रियापदको सम्बन्ध फेर्दा वाक्यको अर्थमा भने कुनै परिवर्तन हुँदैन | वाच्यको अभिव्यक्ति क्रियापदले गर्दछ,

जस्तै :-

शीला स्याउहरू खान्छे |

यहाँ,

   कर्ता        = शीला (स्त्रीलिङ्ग, एकवचन, अनादर)

   क्रियापद  = खान्छे (स्त्रीलिङ्ग, एकवचन, अनादर)

यसमा कर्ताको सम्बन्ध क्रियापदसँग छ त्यसैले 'शीला' वाक्यको उद्देश्य हो |

शीलाद्वारा स्याउहरू खाइन्छन् |

यहाँ,

कर्ता      = शीला (स्त्रीलिङ्ग, एकवचन, अनादर)

कर्म       = स्याउहरू (बहुवचन)

क्रियापद = खाइन्छन् (बहुवचन)

यसमा कर्मको सम्बन्ध क्रियापदसँग छ त्यसैले 'स्याउहरू' वाक्यको उद्देश्य भएको छ |

 आज त नाचिन्छ |

यस वाक्यमा कर्ता तथा कर्म छैनन् तर क्रियापदले आफ्नै धातुको भाव (अर्थ)लाई उद्देश्य बनाएको छ |

                                   वाच्यका प्रकार

कर्तृवाच्य                           कर्मवाच्य                       भाववाच्य

कर्ता मुख्य हुने अथवा         कर्म मुख्य हुने अथवा       क्रियापद नै मुख्य हुने |

कर्ताअनुसार क्रियापद हुने |  कर्मअनुसार क्रियापद हुने |   

 कर्तृवाच्य 

कर्ता मुख्य भई कर्ताकै लिङ्ग, वचन, पुरुष र आदरअनुसार रहेको क्रियापदको रूपलाई कर्तृवाच्य भनिन्छ | कर्तृवाच्यको क्रियापद सकर्मक वा अकर्मक दुवै हुनसक्छ,

जस्तै :-

हरि कथाहरू पढ्छ |               पढ्छ        = सकर्मक कर्तृवाच्य

तँ लेख लेख्तैनस् |                लेख्तैनस्      = सकर्मक कर्तृवाच्य

बहिनी रोई |                     रोई          = अकर्मक कर्तृवाच्य

तिमी हाँस्दैनौ |                  हाँस्दैनौ       = सकर्मक कर्तृवाच्य

कर्मवाच्य 

कर्म मुख्य भई कर्मकै लिङ्ग, वचन, पुरुष र आदरअनुसार रहेको क्रियापदको रूपलाई कर्मवाच्य भनिन्छ | कर्मवाच्यको क्रियापद सकर्मक मात्र हुन्छ | कर्मवाच्यको कर्तामा 'बाट' वा 'द्वारा' विभक्ति जोडिएको हुन्छ र क्रियापदको धातुपछि 'इ' थपिएको हुन्छ, जस्तै :-

तिमीहरूद्वारा खाना खाइयो |              खाइयो            = कर्मवाच्य

तँद्वारा लेख लेखिँदैन |                        लेखिँदैन         = कर्मवाच्य

तिनीहरूबाट गोली हानिंदै थियो |           हानिंदै थियो   = कर्मवाच्य 

त्यस्तै कर्मवाच्य्मा कर्तालाई गौण बनाउन यसमा 'बाट', 'द्वारा' जस्ता विभक्ति थपिने हुनाले कर्ता नराख्दा पनि फरक पर्दैन किनभने यसमा कर्म नै वाक्यको उद्देश्य बनेको हुन्छ,

 जस्तै :-

मद्वारा भाइ कुटिएला |                      भाइ कुटिएला           = कर्ता लोप

हामीबाट रूखहरू ढालिन्छन् |              रूखहरू ढालिन्छन्       = कर्ता लोप  

सरकारद्वारा हत्यारा पक्रियो |             हत्यारा पक्रियो         = कर्ता लोप

 भाववाच्य 

धातुको भाव वा सम्पन्न हुने काम मुख्य भई बन्ने क्रियापदको रूपलाई भाववाच्य भनिन्छ | भाववाच्यमा उद्देश्य वा लक्ष्य नै धातुको अर्थ हुन्छ | भाववाच्यको क्रियापद अकर्मक मात्र हुन्छ र तृतीय पुरुष, एकवचन, पुलिङ्ग तथा अनादरमा रहेको हुन्छ | भाववाच्यको कर्तामा 'बाट' वा 'द्वारा' विभक्ति जोडिन्छ र त्यो गौण बन्दछ, जसले गर्दा यो लोप पनि हुन्छ | यसमा धातु पछि 'इ' जोडिएको हुन्छ,

जस्तै :-

मद्वारा हाँसियो |                           = हाँसियो |                  (कर्ताको लोप)

दिदीद्वारा घर गइयोस् |                  = घर गइयोस् |            (कर्ताको लोप)

हामीद्वारा सुर्खेत बजार घुमियो |     = सुर्खेत बजार घुमियो |  (कर्ताको लोप)

आफू आज त पढिन्छ                      = आज त पढिन्छ |       (कर्ताको लोप)

Things to remember

• कर्ता मुख्य भई कर्ताकै लिङ्ग, वचन, पुरुष र आदरअनुसार रहेको क्रियापदको रूपलाई कर्तृवाच्य भनिन्छ |
•  कर्म मुख्य भई कर्मकै लिङ्ग, वचन, पुरुष र आदरअनुसार रहेको क्रियापदको रूपलाई कर्मवाच्य भनिन्छ |
• धातुको भाव वा सम्पन्न हुने काम मुख्य भई बन्ने क्रियापदको रूपलाई भाववाच्य भनिन्छ |

• It includes every relationship which established among the people.
• There can be more than one community in a society. Community smaller than society.
• It is a network of social relationships which cannot see or touched.
• common interests and common objectives are not necessary for society.